ในที่ใดไม่มีสัตบุรุษ ที่นั่นไม่ใช่สภา

๏    รัฐบาลแทบทุกรัฐบาลในโลก มัว

แต่มัวแก้ไขนั่นนิด นี่หน่อยนับ

ร้อยเรื่อง พันเรื่อง ที่นั่นนิดนี่

หน่อย ไม่ใคร่มุ่งระดมแก้ไข

ปัญหาทางศีลธรรม ซึ่งเป็นที่

รวมแห่งปัญหาทั้งปวง.๛

ชนชั้นปกครอง

เราจะดู ชนชั้นปกครอง กันบ้าง: จะเรียกว่ารัฐบาลหรือเรียกอะไรก็ได้ ไม่ต้องเกรงใจเรียกได้เลย แต่เรียกรวมๆก็ต้องเรียกว่า ชนชั้นปกครองจัดเป็นรูปรัฐบาล หรือหลังฉากรัฐบาล หรือหน้าฉากรัฐบาล อะไรก็สุดแท้: ชนชั้นปกครองนี้ กำลังให้ความหมายแก่ศีลธรรมอย่างไร?  ชนชั้นปกครองในโลก กำลังให้คุณค่าทางศีลธรรมอย่างไร?

ถ้าชนชั้นปกครองเหล่านี้ เขารู้จักศีลธรรมดี ให้ความหมายแก่ศีลธรรมดี ก็ต้องจัดศีลธรรมในรูปที่มีประโยชน์แก่มนุษย์ คือสันติภาพให้แก่มนุษย์เป็นแน่.

เดี๋ยวนี้เราจะดูว่าชนชั้นปกครองทั้งหลาย ที่คุมอำนาจการปกครองไว้นี้ เขามีจิตใจเป็นอย่างไร? คนเหล่านี้รู้จักบาปบุญคุณโทษเท่าไร? รู้จักบิดามารดา ครูบาอาจารย์อย่างไร? รู้จักศีลธรรม วัฒนธรรม ศาสนาพระเจ้าพระสงฆ์อย่างไร? รู้จักการเสียชาติ หรือสูญชาติกันในลักษณะไหน?

เขารู้จักหรือไม่ว่าประชาธิปไตยนั้นมันเหมาะแก่ผู้มีศีลธรรมเท่านั้น ถ้าไม่มีศีลธรรมแล้ว ประชาธิปไตยอยู่ไม่ได้.  ประชาธิปไตยอยู่ได้ ก็เพราะว่ามันมีศีลธรรมเป็นรากฐาน: นี้เขาไปหลงกันแต่ในส่วนประชาธิปไตย แล้วก็ไม่มองในส่วนศีลธรรม มันก็มีประชาธิปไตยที่เป็นที่พึ่งไม่ได้ ส่วนใหญ่มันจึงเป็นพิษ คือมันผิดต่อความจริง ต่อข้อเท็จจริง ของธรรมชาติของอะไรต่างๆ.

มีภาษิตอยู่ข้อหนึ่งดีมาก ซึ่งควรจะจำไว้ว่า เนสา สภา ยตฺถ น สนฺติ สนฺโต : เนสา สภา ว่านั้นมิใช่สภา, ยตฺถ น สนฺติ สนฺโต คือ ในที่ใดไม่มีสัตบุรุษ ที่นั่นไม่ใช่สภา.  ในสภาผู้แทนราษฎรของชาติทั้งหลายต่างๆในโลกนี้ มีสัตบุรุษหรือไม่: ถ้าไม่มีสัตบุรุษนั่นไม่ควรเรียกว่าสภา, มันเป็นเพียงกลุ่มของคนบ้า ประชุมกันถกเถียงอะไรต่างๆนานา ไปตามแบบของคนบ้า.  ถ้าจะเป็นสภาตามความหมายของพระบาลีนี้ ของภาษานี้มันต้องประกอบไปด้วยสันโต สันตบุคคล คือสัตบุรุษ: นั่นมิใช่สภา ถ้าที่ใดไม่มีสัตบุรุษ, ในที่ใดไม่มีสัตบุรุษ ในที่นั้นไม่ใช่สภา.

นี่เดี๋ยวนี้เขามีสภา เป็นสภาสำหรับปกครองประเทศชาติ, แล้วมาดูกันหรือเปล่าว่า ในสภานั้นมีสัตบุรุษหรือไม่? ถ้าไม่มีสัตบุรุษมันก็เป็นที่รวมกลุ่มของคนบ้าคนเมา ครึ่งบ้าครึ่งเมา หลงใหลอะไรต่างๆนานา: ไม่รู้จักสิ่งที่เรียกว่าศีลธรรมกันเสียเลย จะพาบ้านเมืองไปไม่ได้ หรือพาโลกนี้ไปไม่ได้.  นี่ความรู้จักบาปบุญคุณโทษ มีในสภาเหล่านั้นหรือเปล่า? ยิ่งกว่านั้น มีสัตบุรุษหรือเปล่า?

แล้วคำว่า “สูญชาติ, เสียชาติ” นี้ มันเป็นคำที่สำคัญที่สุด.  เขาจะรู้กันหรือเปล่า ว่าเสียชาติ สูญชาติทางวัฒนธรรม นั่นมันร้ายกาจ ยิ่งกว่าเสียชาติ สูญชาติ สูญชาติทางวัฒนธรรม นั่นมันร้ายกาจ ยิ่งกว่าเสียชาติ สูญชาติ ทางการเมือง? ถ้าสมมติเราต้องพ่ายแพ้ ตกไปเป็นข้าเขาเป็นเมืองขึ้นเขา แต่ยังคงมีศีลธรรม วัฒนธรรมของคนไทย พุทธบริษัทอยู่ได้ ก็ไม่เรียกว่าเสียชาติไทย ไม่เรียกว่าสูญชาติไทย: แม้ว่าโดยภูมิศาสตร์ หรือโดยการเมือง มันไปรวมอยู่กับประเทศอื่น ชาติไทยยังอยู่ที่ตัวบุคคลนั้น, วัฒนธรรมไทย ศีลธรรมไทยยังอยู่.

แต่เดี๋ยวนี้ถ้าเราละทิ้งศีลธรรม วัฒนธรรมไทยอย่างพุทธบริษัทเสียแต่เดี๋ยวนี้ที่นี่แล้ว: มันสูญชาติเสียแล้ว.  มันสูญชาติอยู่ในสภา ที่เขาประชุมกันเพื่อบริหารประเทศนั่นเอง, ไม่มีความเป็นคนไทยแล้ว สูญชาติไทยแล้ว ทั้งที่แผ่นดินนี้ยังไม่เป็นเมืองขึ้นของใคร.  เดี๋ยวนี้แผ่นดินไทยยังไม่เป็นเมืองขึ้นของใคร:  แต่ว่าชาติไทยสูญไปเสียแล้วก็ได้ คือไม่มีวัฒนธรรมไทย ไม่มีศีลธรรมไทย ไม่มีความเป็นพุทธบริษัทอย่างไทยๆ อย่างที่สัตบุรุษ บรรพบุรุษ พุทธบริษัท ปู่ ย่า ตา ยายของเรา เคยมีมาแต่กาลก่อน.  เดี๋ยวนี้เรียกว่าชาติไทยในทางวัฒนธรรมมันสูญไปแล้ว: ถ้าเป็นอย่างนี้ สูญชาติแล้ว.  แม้ว่าแผ่นดินยังไม่เป็นคนอื่น.

เดี๋ยวนี้เขามาหลับตามองเห็นแต่ แผ่นดินนี้ๆอย่างเป็นความบ้าหลัง มุทะลุ มุมานะ อย่างเดียว ด้านเดียว ข้างเดียว ไม่มองความเสียชาติ สูญชาติทางนามธรรม ทางจิตใจ ทางมโนธรรมกันเสียเลย: เพราะฉะนั้นจึงสูญชาติในส่วนจิตใจ หรือส่วนวัฒนธรรม, แล้วไม่เท่าไร ความสูญชาติอันนี้จะนำไปสู่ความสูญชาติ ทางเนื้อหนัง ทางแผ่นดิน ทางวัตถุอะไรหมด.  เดี๋ยวนี้เมื่อเราไปตามก้นเขา ทุกอย่างทุกประการ ในการกินการอยู่ การทุกๆอย่างทุกประการ ไปตามก้นเขาหมด จนไม่มีความเป็นไทยเหลือ: ไม่เท่าไรก็สมัครที่จะเป็นทาส เป็นข้าเขา เท่านั้นแหละ.  ปากก็พูดไปอีกอย่างหนึ่ง, แต่น้ำใจนั้นไปหมดแล้ว.  นี่เรียกว่า ความสูญชาติไทย ที่น่ากลัวที่สุด.

ที่นี้ประเทศอื่นก็เหมือนกันอีก ไม่เฉพาะแต่ประเทศนี้ นี้มันขึ้นอยู่ที่ว่าชนชั้นปกครอง จะเป็นรัฐบาลหรือเป็นรัฐสภา เป็นอะไรที่ไหนกันอีกก็สุดแท้ ที่ว่ารวมกันเป็นผู้ทำหน้าที่คุ้มครองประเทศชาตินั้น มีศีลธรรมกันเพียงไหน?  ถ้ามีศีลธรรมมากพอ ความเป็นชาติเป็นไทยเป็นอะไรก็อยู่ได้ ความเป็นมนุษย์ก็อยู่ได้: ถ้าไม่มีศีลธรรมแล้วก็หมดไปๆในทางจิตใจก่อน แล้วในที่สุดก็จะหมดไปทั้งทางร่างกาย ทางวัตถุ. ¹

1          ธรรมโฆษณ์ของพุทธทาส เรื่องอริยศีลธรรม, ลำดับที่ 18.ค บนแถบพื้นสีแดง, เรื่อง ที่ 6 ความรู้สึกของมนุษย์ต่อปัญหาทางศีลธรรม (ต่อ).  บรรยายวันที่ 10 สิงหาคม 2517, หน้า 188-191.