พระอาจารย์ชยสาโร - ไขปัญหาธรรม (1) - โยนิโสมนสิการ, จุดประสงค์ของชีวิต?

 2567.09.21 ไขปัญหาธรรม โดย พระอาจารย์ชยสาโร (1)

          https://youtu.be/Dw1ye3ke1w8?si=o8eiHC7Yo3sIj77_

คำถาม:   ปฏิมะ...ปฏิบัติมาซักพัก เห็นตัวเอง เห็นกิเลส เห็นอารมณ์มากขึ้น จะรู้สึกคิดมากกว่าคนอื่นๆ บางทีพยายามไม่มีอารมณ์จนเกิดเครียด อะ...เกิดเก็บกด เก็บกด กิเลสเยอะ เห็นแล้วบางทีก็ไม่รู้จะจัดการตรงไหนก่อน อยากได้คำแนะนำค่ะอาจารย์.

คำตอบ:   let’s อ่า... เรามีคำเทคนิค ว่า โยนิโสมนสิการ¹ โยนิโสมนสิการท่านได้แปลว่า คิดแยบคาย อันที่จริงมันจะมี อ่า อีกนัยหนึ่ง คือการ frame การตั้งกรอบความคิดไว้ดี คือกรอบความคิด มันจะเป็นตัวกำหนดความคิดพอสมควร และทุกครั้งที่เรามองอะไรๆ เราเกี่ยวข้องกับอะไรน่ะ เรามองผ่านกรอบ มีframe เช่นการมีสติ อย่างหนึ่งก็คือ ให้สติสำนึกรู้ว่า กำลังมองผ่านframeอะไร.

          ¹https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B9%82%E0%B8%A2%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%82%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%B4%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3

          ยกตัวอย่าง เรื่องการเจอปัญหา อุปสรรค คนอื่นมองตัวเองว่าเป็นคนแย่ เป็นคนไม่เอาไหน คนไม่...ไม่เก่ง สู้เพื่อนไม่ได้ อันนี้คือกรอบความคิด. อีกคนหนึ่งมองตัวเอง ว่าเป็นคนใจสู้ เป็นคนต้องชนะ เป็นคนสนุกกับการแก้ปัญหา อันนี้ก็คือมุมมองตัวเอง identityตัวเอง.

สองคนนี้เจอปัญหาเดียวกัน คนแรกเนี่ยะ แย่ไปเลย เอาอีกแล้ว เหมือนทุกครั้ง กำลังจะทำอะไรดีๆมันก็ต้องเจออย่างนี้อยู่ทุกครั้ง why me หนอน่าสงสาร. อีกคนหนึ่งก็สู้ เอ้อ เจออุปสรรคแล้ว ถึงเวลาจะได้ชนะให้ได้ ฉะนั้นกรอบความคิด มีผลต่อจิตใจเรามาก ว่าเราจะทุกข์จะสุข จะได้กำไรจะขาดทุน มันไม่ได้อยู่ที่ตัวปัญหา มันอยู่ที่การยอม...รับปัญหา.

ส่วนตัวความคิด คือโยนิโสอีกนัยหนึ่ง เราก็แบ่งออกเป็น 2 ประเภท ประเภทหนึ่งที่หลวงพ่อสมเด็จเรียกว่า คิดแบบเร้ากุศล เช่นจิตใจของเรา เต็มไปด้วยความอาฆาตพยาบาท เราก็คิดไปในทางแผ่เมตตา ในความดีของเขา ในโทษของความโกรธ อานิสงส์ของความไม่โกรธ คือคิดไปในทางให้กิเลสลดน้อยลง ความที่เป็นบุญเป็นกุศลเกิดขึ้นได้ อันนี้คือความคิด ที่มุ่งที่จะลดอกุศล และการเพิ่มกุศล เป็นโยนิโสมนสิการกระแสหนึ่ง.

กระแสอันที่ 2 คือการพิจารณา ความที่จะพิจารณาเรื่อง ความไม่เที่ยงเป็นทุกข์เป็นอนัตตา เรื่องความไม่แน่ไม่นอน คือเป็นคว่ามคิดที่มุ่งตรงต่อความจริงของชีวิต.

ฉะนั้น โยนิโสมนสิการจึงเป็น แบ่งออกเป็น...เป็น 3 คือ ตัวความคิด  จะเป็นไปในทางที่หวังผลต่อกิเลส ทำให้กิเลสลดน้อยลง สิ่งดีเพิ่มมากขึ้น หรือจะเป็นการพิจารณาตรง ต่อความจริงของชีวิต แล้วอีกนัยหนึ่ง คือกรอบความคิด.

ทีนี้ ผู้ที่ถามปัญหาข้อแรกวันนี้ นี่ก็บอกว่าก็เห็นกิเลส เห็นอารมณ์มากขึ้น เห็นตัวเองมากขึ้น จนรู้สึกคิดมากกว่าคนอื่น อ่า ก็นี่ก็คงไม่รู้หรอก ใครจะมีความคิดมากกว่าใคร เน๊าะ สันนิษฐานเอา อาจจะคิดว่าไม่น่าจะมากกว่าเราได้ อ่า พยายามไม่มีอารมณ์ อันนี้ ตรงนี้ต้องชี้ ผิด คิดผิด เราจะไปห้ามไม่มีอารมณ์ได้ยังไง มันก็กลายเป็นวิภาวะตัณหา เป็น อโยนิโสมนสิการ พยายามคิดเก็บกดไม่ให้คิด ก็แน่นอนแล้วก็จะเก็บกดและเครียด.

ในการที่ดูตัวเอง เห็นกิเลสมากขึ้น ทีนี้เกิด อโยนิโสมนสิการ ไม่ได้เกิดโยนิโสมนสิการ อู้-ทำไมกิเลสเราเยอะแยะเลย ไม่รู้จะแก้ตรงไหนก่อน ท้อแท้ แต่ถ้าเรามีโยนิโสมนสิการเราก็ ที่แล้วเราก็รู้ว่ามีงานที่ต้องทำเยอะ เราต้องให้ความสำคัญกับงานนี้มากขึ้น ประมาทไม่ได้ อายุเราเหลืออยู่มากน้อยแค่ไหน งานที่ต้องทำก็เยอะ คือข้อมูลอันเดียวกัน คือเห็นกิเลสตัวเอง แต่ถ้าจับด้วยอโยนิโสมนสิการ การเห็นความจริงทำให้จิตใจเครียดและเศร้าหมอง แต่มองเปลี่ยนกรอบเปลี่ยนมุมมอง เปลี่ยนความคิด นั่นว่าก็เป็นกำลังในการปฏิบัติ ก็อยากให้รวมเป็นกำลังใจ.

คำถาม: ขอเรียนถามว่า จะนำธรรมะมาประยุกต์ใช้ในการหา life purpose หรือตอบคำถามว่า ชีวิตนี้เกิดมาเพื่ออะไร? อย่างไร?

คำตอบ:   คือมันไม่มีสิ่งใดสิ่งหนึ่งที่เรียกว่า life, มันเหมือนกับถามว่า หายใจเข้านี่มีpurposeอะไร? สิ่งที่เรารู้ได้คือ กาย เวทยา คือสัญญา คือสังขาร คือวิญญาณ นี่คือสิ่งที่เป็นชีวิตจริง เรื่องจริง แต่เราไม่ต้องมองว่า lifeต้องมีpurpose แต่ว่าเราสามารถให้purposeกับlifeแล้วได้ เราควรจะให้purposeกับlife ไม่ใช่ว่าต้องแสวงหาpurposeของlife ในทางพุทธศาสนาเราสรุปสั้นๆง่ายๆว่า ทำอะไรด้วยคุณงามความดีเพื่ออะไร? เพื่อประโยชน์และความสุข แก่ข้าพเจ้าทั้งหลาย ตลอดกาลนานเทอญ.

          เนี่ยะ ประโยคนี้สุดยอดเลย เรา...เราใช้ชีวิตเพื่อประโยชน์ แล้วประโยชน์คืออะไร? แค่คำนี้ก็ลึกซึ้งมาก อะไรคือประโยชน์? อะไรซึ่งไม่ใช่ประโยชน์? และความสุข อะไรคือความสุข? เพื่อประโยชน์และความสุขของข้าพเจ้าทั้งหลาย ไม่ใช่ข้าพเจ้าคนเดียว ข้าพเจ้าทั้งหลาย ของเราด้วย ของคนอื่นด้วย ตลอดกาลนาน และไม่ใช่ในระยะสั้น ในระยะยาวแบบ sustainable ฉะนั้นเราก็ให้ชีวิตมีความหมาย ให้ชีวิต มี...มีpurposeได้ ด้วยการตั้งใจสร้างประโยชน์ สร้างความสุข กับข้าพเจ้าทั้งหลาย ข้าพเจ้าด้วยคนอื่นด้วย ก็มีจิตสาธารณะ จิตอาสาด้วย แบบsustainable ตลอดกาลนาน. อันนี้ก็เป็นหลักการง่ายๆ ที่พอจะทำเข็มทิศเอาไว้.